Verslag van het afscheid van Marion den Uyl [Dutch]

Op vrijdag 14 september 2012 heeft Marion den Uyl afscheid genomen als Universitair Docent bij de Afdeling Sociale en Culturele Antropologie van de Vrije Universiteit. Ze werd 65 en gaat met pensioen. Ter gelegenheid van haar afscheid is het Seminar Feministische Antropologie: Fascinaties en Frustraties georganiseerd, door de afdeling en LOVA.

Na 24 jaar aan de VU te hebben gewerkt is een afscheidsmiddag een mooi cadeau voor Marion’s harde werk. Drie collega feministisch antropologen uit verschillende generaties, zoals in de uitnodiging werd verwoord, vertelden over hun fascinaties en frustraties met betrekking tot feministische antropologie. Tenslotte gaf Marion een college over haar eigen onderzoek naar moederschap in de Bijlmer, Ghana en op de Nederlandse Antillen. Er waren veel LOVA-leden, zowel feministisch antropologen van het eerste uur als de nieuwe generatie, en andere belangstellenden.

Lenie Brouwer, VU collega en vriendin van Marion, opende het seminar. Daarna gaf LOVA-erelid José van Santen een lezing over haar frustraties en fascinaties als feministische antropologe. Zij deed dit aan de hand van een verhaal over een scriptiebeoordeling. De scriptie ging over de ervaring van zwangerschap en José’s frustraties als tweede lezer kwamen naar boven toen bleek dat er geen gebruik was gemaakt van feministische antropologische theorie. Terwijl uit veel onderzoek, waaronder dat van Marion, naar voren komt dat reproductie ook te maken heeft met machtsverhoudingen en machtsposities. Ook de becijfering van de scriptie leidde tot frustraties. Had de studente wel genoeg onderwijs en begeleiding gehad op het gebied van gender en feministische antropologie om een goede scriptie over dit thema te schrijven? José besefte weer eens dat er nog steeds niet genoeg aandacht aan gender wordt besteed binnen de antropologie. De rol van de nu oudere feministisch antropologen is nog niet afgelopen; er kan nog jaren worden doorgewerkt op dit thema en theoretisch worden gereflecteerd. Iets waar Marion alle tijd voor heeft, nu ze de hectiek van de universiteit achter zich heeft gelaten.

LOVA-lid Lorraine Nencel’s fascinatie omtrent feministische antropologie in Nederland begon met het klassieke boek ‘Vrouw in Zicht’ in de jaren zeventig. Een tijd waarin vrouwenstudies bloeiden en veel vrouwen- en discussiegroepen actief waren, met een fantasie dat vrouwen (studies) in de toekomst volledig geïntegreerd zouden zijn in de wetenschap. Maar vanaf eind jaren tachtig tot op heden heerst er een idee dat feministische antropologie niet meer nodig is. Het is moeilijk om nog een feministisch antropologisch vak te vinden. Ook binnen LOVA werd gediscussieerd over de ontwikkelingen van nieuwe generaties die zich geen feminist meer wilden noemen. Dit was vooral een punt van discussie toen er een nieuwe naam moest worden gekozen voor de vereniging. Uiteindelijk werd er, volgens het Nederlandse poldermodel, voor Nederlandse Vereniging voor Gender Studies en Feministische Antropologie gekozen. Het gaat toch om innovatief en veranderingsgericht onderzoek met de basis principes van feministisch antropologen, met welke epistemologie dan ook.

De derde spreker van de seminar, LOVA-voorzitter Marina de Regt, uitte eerst haar dankbaarheid voor de baan die ze op de VU heeft gekregen, nu Marion met pensioen gaat. Toen Marina antropologie studeerde en in aanraking kwam met feministische antropologie, was er ook al een kentering merkbaar; er was nauwelijks feministisch onderwijs. Dus er zat maar één ding op, zelf onderwijs creëren: een reeks van lezingen over antropologische thema’s werd georganiseerd. Verdere frustraties en fascinaties kwam Marina tegen in haar latere werk en onderzoek in de Arabische wereld. Het was inspirerend om samen met vrouwen ontwikkelingswerk te doen, maar de ongelijkheden in arbeidsrelaties werden al snel duidelijk en een kritisch promotieonderzoek over gender en ontwikkeling was het gevolg. Het criterium dat goed feministisch onderzoek ook betekent dat de resultaten worden teruggeven aan de onderzoeksgroep had helaas niet altijd het gewenste effect. Terug in Nederland bleken de gewenste effecten van positieve actie op de universiteit te zijn mislukt. Op dit moment lijkt feminisme terug te komen in Nederland en in het buitenland is het geen vies woord (meer). Tenslotte benadrukte Marina nogmaals dat ze er alles aan zal doen om de feministisch antropologische idealen op de VU in leven te houden.

“I feel blessed”, was de eerste reactie van Marion op de drie voordrachten. Ze heeft inderdaad heel veel gedaan tijdens haar werk; veel “VU-kindjes” (studenten) gehad. De feministische antropologie ziet ze ook als één van haar kindjes, hoewel het wel een kindje is met heel veel moeders. Eigenlijk mocht ze het er niet over hebben, maar ze benoemt haar frustratie toch: op de VU speelt gender een duidelijke rol want de hoogleraren zijn mannen en de meeste vrouwen hebben een aanstelling als Universitair Docent. De ontwikkelingen rond feministische antropologie hebben ook Marion gefascineerd en gefrustreerd. Maar de discipline wordt vaak als een Feniks herboren. Als wetenschapper werd Marion keer op keer opnieuw geïnspireerd door de feministisch antropologische boeken. Onder de studenten ziet Marion de laatste jaren meer radicale feministische ideeën.

Ook het publiek uitte frustraties, fascinaties en hoop voor de toekomst. Er wordt erkend dat er te weinig kennis onder studenten is over (feministische) theorieën over gender en seksualiteit. Een idee voor een landelijk minor programma feministische antropologie wordt geopperd. We moeten niet mopperen, we moeten stilstaan bij de rijkdom die we hebben en zelf ervoor zorgen de vooruitgang in stand te houden. Conclusie: feministische antropologie bruist!

Na de pauze geeft Marion haar afscheidscollege “Moeders van de Bijlmer, verguisd en vereerd”. Marion heeft zich in haar academische carrière vooral bezig gehouden met het bestuderen van moederschap. Al snel wordt duidelijk wat Marion met verguisd bedoelt in de titel van haar college. In de Bijlmer, een wijk met veel niet-westerse, arme immigranten en (relatief) veel geweldsincidenten zou het grote aantal eenoudergezinnen volgens de beleidsmakers en wetenschappers een zogeheten criminogene factor zijn.
Tijdens haar onderzoeken heeft Marion juist een hele andere kant ontdekt. Zo bleek uit een onderzoek in samenwerking met Lenie Brouwer dat Antilliaanse jongeren in de Bijlmer unaniem kozen voor hun moeder als rolmodel. Juist het feit dat de (vaak alleenstaande) moeder alles op orde heeft en keihard werkt voor haar kinderen resulteert in bewondering en verering. De moeders worden dus niet alleen verguisd maar ook vereerd.
Ook uit het onderzoek dat Marion samen met Linda Emmelkamp uitvoerde bleek dat er veel meer schuil gaat achter de criminaliteitsstatistieken. De slavernijgeschiedenis, globalisering en individualisering maken het steeds ingewikkelder om kinderen groot te brengen. Maar een interessante en belangrijke vinding is dat de moeders juist een belangrijk rolmodel zijn voor de kinderen en jongeren en hierbij gaat het verder dan het dagelijkse ‘being there’, maar de culturele waardering van de moederrol die onder de jeugd aanwezig is. Antropologisch onderzoek doen heeft Marion veel gebracht, door de kwalitatieve onderzoeksmethoden heeft ze inzicht gekregen in de gedachten en motivaties van mensen. Dit inzicht in wat de mens beweeg is wat zo fascinerend is aan antropologie. En hoewel haar onderwijshoofdstuk nu is afgesloten, is het onderzoek doen, naar de moeders in de Bijlmer, nog lang niet afgelopen.

Na het college van Marion reflecteren drie collega’s op de academische carrière van Marion. VU-collega, en afdelingshoofd, Thijl Sunier benadrukte dat de kennis van Marion gemist zal worden. Ook is Marion altijd de schakel geweest op de afdeling tussen het antropologiedepartement op de VU en LOVA. Maar gelukkig hebben ze Marina op tijd binnengehaald om deze schakel te kunnen behouden.
VU-collega Lenie Brouwer vertelde dat ze ooit student is geweest bij Marion, 36 jaar geleden en later tegelijkertijd met Marion werd aangesteld op de VU en zodoende collega’s werden. Afgelopen najaar gaven zij en Marion samen Marion’s laatste college, en dat was heel bijzonder. Naast gender is verwantschap altijd een belangrijk onderwerp geweest voor Marion. Verwantschap is absoluut geen achterhaald antropologisch concept, want om gender te kunnen onderzoeken is het juist van belang om verwantschap te begrijpen. Een toekomst met veel verre reizen, veldwerk, interviews en veel schrijven; “we wachten met spanning je boek af”.
LOVA-lid Gerdien Steenbeek was net als Marion actief betrokken bij de oprichting van LOVA. Marion is altijd actief geweest bij LOVA. Een lange tijd als secretaris, het notuleren van de vergaderingen en het bijhouden van het ledenbestand. Maar ook bij het helpen van het versturen van het tijdschrift, met Ina Keuper en de afdelingssecretaresse, en het organiseren van studiedagen met grote opkomst. Marion heeft altijd een duidelijke visie binnen LOVA gehad, maar ook inhoudelijke bijdragen in de vorm van essays en columns in het tijdschrift. Ook heeft ze veel studenten aangemoedigd zich te betrekken bij LOVA. Waaronder haar oud-student Rianne Ridder, die haar nu gaat opvolgen als secretaris. In de herfst van dit jaar zal het volgende LOVA tijdschrift uitkomen, gewijd aan Marion. En om er zeker van te zijn dat Marion altijd lid zal blijven van LOVA, heeft het bestuur besloten haar het erelidmaatschap aan te bieden! Na vier voorgangers is Marion den Uyl het vijfde erelid van LOVA en heeft ze ook een mooie LOVA-broche ontvangen uit handen van Gerdien. Daarna was het tijd voor de borrel, waarbij veel oude bekenden elkaar weer zagen en bij konden praten.

wwwxxxtube.comwwwxxxtube.com